مشغله‌های روزمره، افراد را از سفرهای طولانی منع می‌کند؛ غافل از اینکه بسیاری از دیدنی‌های کشور در فاصله‌ای نزدیک از پایتخت قرار دارند و می‌توان یک روزه از آن‌ها دیدن کرد. استان زنجان یکی از این مناطق است که دیدنی‌های بسیاری را در دل خود جای داده است و در فاصله ۳۳۰ کیلومتری تهران قرار دارد.
سلطانیه؛ گنبدی به عظمت جهان اسلام
روزگاری مغول‌ها منطقه سلطانیه را به دلیل موقعیت جفرافیایی، چمن طبیعی و دشت‌هایی فراخ که مناسب اسب سواری بودند، به پایتختی برگزیدند. بناهایی از جمله دارالشفا، آرامگاه چلبی اوغلو و .. ساختند که به جز گنبد سلطانیه هیچ کدام بر جای نمانده است.
گنبد سلطانیه که عظیم‌ترین بنای جهان اسلام با ارتفاع حدود ۵۰ متر است، توسط سلطان محمد خدابنده (الجایتو) در اوایل قرن هشتم ساخته شد. هدف الجایتو مغول پس از روی آوردن به مذهب شیعه، ایجاد مرکزیتی مذهبی و انتقال پیکرهای امامان شیعه به سلطانیه بود. اما این کار با مخالفت علمای اسلام به دلیل جلوگیری از نبش قبر امامان هیچ گاه انجام نشد.
خواجه رشید الدین فضل الله همدانی که یکی از طراحان این بنای با عظمت بوده، پلان (نقشه) آن را ۸ ضلعی ترسیم کرده است. این کار تحت تاثیر اعتقادات قوم مغول درباره هشت در بهشت انجام شده است. این بنا در سه طبقه ساخته شده که طبقه اول و دوم درونی بوده و سومین طبقه آن بیرونی (بالکن) است.
تزئینات بنا اوج هنر هنرمندان مسلمان اعم از خوشنویسی، آجرکاری، منبت کاری، نقاشی، کاشی کاری، حجاری و … را نشان می‌دهد. نمای بیرونی گنبد آجر کاری بوده و استحکام این بنای هفتصد ساله به قدری بوده که در این سال‌ها بیش از ۳۰۰ زلزله بالای ۶ ریشتر را از سر گذرانده است. البته مرمت آن نیز ۶۰ سال به طول انجامیده و کماکان ادامه دارد.
این گنبد عظیم که به ثبت جهانی یونسکو رسیده است در حدود ۳۵ کیلومتری شرقی زنجان و در شهر سلطانیه قرار دارد.
قلعه بهستان یا دودکش جن
دیرینگی قلعه‌ها هیچ گاه به طور دقیق مشخص نمی‌شود؛ چرا که در دوره‌های مختلف و در زمان نیاز استفاده و پس از یک مدت دوباره رها می‌شوند. قلعه بهستان یک از این قلعه‌هاست که قدمت آن در برخی منابع به دوره مادها نسبت داده شده است.
این قلعه در نزدیکی شهرستان ماهنشان و هم جوار رود قزل اوزن قرار دارد و در باور مردم محلی به دلیل نمای بیرونی آن که شبیه به دیواره‌ای از دودکش‌های درهم و برهم است، به دودکش جن مشهور است.
بخشی از این دژ عظیم که بر اثر بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی در حال از بین رفتن است، دست‌کن می‌باشد. دست‌کن بودن یک بنا به معنی عدم استفاده از ابزار ساخت و ساز در ساخت بنای قلعه بوده و سازندگان قلعه بهستان اتاق‌ها و دالان‌های آن را با تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها در دل کوه بنا کرده‌اند.
بخش‌های دیگر قلعه بهستان که شامل ضلع شمالی آن است سالم باقی مانده است؛ اما امکان بازدید از آن به راحتی میسر نیست. از بخش‌های سالم قلعه می‌توان به اتاقی به شکل طاق محراب‌های مساجد در دوران اسلامی اشاره کرد که با تزئیناتی اسلامی نیز بنا شده است.
فضای کلی این قلعه که به کهن دژ نیز شناخته می‌شود به سه بخش کلی اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم شده است. این قلعه در نزدیکی روستای ایگلی بلاغ و بهستان قرار دارد و برای بازدید از آن باید از ماشین شخصی استفاده کنید.
داش کسن یا معبد اژدها از دل دوران اسلامی
دوره حاکمیت مغول‌ها تنها دوره‌ی حاکمیت در ایران پس از اسلام است که حکمرانان آن بدون تعصبات مذهبی به حکمرانی پرداخته‌اند. نمود همین نکته در امور مختلف کشور تاثیر زیادی گذاشته است در حدی که این تاثرات دامان بناهای تاریخی را نیز گرفته‌اند.
حکمرانان مغول اگرچه اغلب مسلمان شدند، اما برخی از آنان به ادیان دیگر نیز علاقه‌مندی‌هایی نشان داده‌اند. «ارغون خان» مغول یکی از حاکمان ایلخانی است که به دین بودایی گرایشاتی داشته است. به همین سبب وی دستور ساخت «معبد اژدها» را به عنوان محلی برای عبادت بودایان داد، اما ساخت این بنا هیچ گاه به پایان نرسید. گمانه‌زنی‌ها ناتمام ماندن این بنا را ناشی از روی برگرداندن این حاکم از دین بودایی می‌دانند.
این معبد از آن رو «داش کسن» (سنگ تراش) یا «معبد اژدها» نام‌گذاری شده است که دو نقش برجستهی اژدها در طرفین اصلی بنا حجاری شده است. البته یکی از این دو اژدها متاسفانه بر اثر انفجار دینامیت در دهه ۵۰ از بین رفته است.
پژوهش‌های انجام شده در بقایای باقی‌مانده از این بنا نشان از اجرای احکام دینی در این معبد دارد. راه‌آب‌های داش کسن نیز نوعی بزرگداشت آب یا اجرای مراسم غسل تعمید را روایت می‌کنند.
نکته جالب توجه در مورد این بنا چگونگی ساخت آن است؛ حجاران سازنده، این معبد و اژدهای آن را از دل سنگ حجاری کرده‌اند و به نوعی می‌توان گفت معبد از دل کوه خارج شده است. هم‌چنین تزئینات آن تلفیقی از فرهنگ بودایی، چینی و اسلامی (طاق‌های محرابی) است که نمونه نادری در جغرافیای فرهنگی ایران است. این بنای تاریخی در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی سلطانیه و در نزدیکی روستای ویر قرار دارد.
