شاید تاکنون نام پشه آنوفل و بیماری مالاریا زیاد به گوشتان خورده باشد، اما حکایت پشه‌هایی که می‌توانند منتقل‌کننده بیماری باشند، فقط به مالاریا محدود نمی‌شود. طی روز‌های اخیر نام پشه‌ای دیگر بر سر زبان‌ها افتاده و بیماری‌ای که وزارت بهداشت را وادار کرده تا بیمارستان‌ها را در حالت آماده‌باش در بیاورد. ماجرا بر سرنوعی پشه آئدس مهاجم است که دو نوع از آن در بخش‌هایی از شمال و جنوب کشور راه یافته‌است و عامل انتقال بیماری‌هایی است که مهم‌ترین آنها بیماری دانگ یا تب دنگی است. بیمارانی که تاکنون شناسایی شده‌اند همه مسافران کشور‌های حاشیه خلیج فارس و به خصوص امارات بوده‌اند و طبق آخرین آمار ۱۱۱ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. البته پای پشه آئدس مهاجم به بخش‌هایی از شمال و جنوب کشورمان هم رسیده‌است و در صورت گزش افراد بیمار می‌تواند این بیماری را به دیگران منتقل کند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این پشه و بیماری تب دنگی به سراغ دکتر عبدالرضا میراولیائی، مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس مهاجم در وزارت بهداشت رفته‌ایم و هر آنچه را باید در این‌باره بدانیم، از او پرسیده‌ایم.
آقای دکتر میراولیائی پشه آئدس چیست و از کجا به کشور ما آمده‌است؟
خاستگاه پشه آئدس کشور ما نیست. پشه آئدس مهاجم قسمتی از آسیای جنوب شرق و بخشی از آفریقا آمده‌است. ما از ۱۰، ۱۵ سال پیش یک‌سری اقداماتی را به واسطه هشدار‌های سازمان جهانی بهداشت انجام دادیم. دو نوع از پشه‌های آئدس در انتقال بیماری‌ها اثرگذارند و ما برای پیشگیری، شناسایی و نابودی این پشه‌ها از ۱۰، ۱۵ سال پیش برنامه‌هایی را دنبال می‌کنیم. یک‌سری تله‌هایی در مرز‌ها و مبادی ورودی کشور گذاشته شد به نام تله تخم تا این پشه‌ها شناسایی شوند. بحث آموزش به نیرو‌های بهداشتی درمانی در بخش‌های مختلف این آموزش‌ها انجام شده و هنوز هم ادامه دارد.
این مراقبت‌ها شامل چه اقداماتی بود؟
مراقبت انسان‌ها و هم مراقبت و شناسایی پشه‌ها از جمله برنامه‌های ما بود. بر این اساس بود که از سال ۹۵ تاکنون حدود ۷۵ بیمار مبتلا به دانگ از کشور‌های آلوده به کشور ما وارد شدند که ما آنها را شناسایی و درمان کردیم؛ از سال ۹۵ تا اردیبهشت ماه امسال.
این بیماران از خارج از کشور آمده‌بودند و ما به آنها می‌گوییم بیماران وارده. این بیماران باید زودتر شناسایی شوند و اگر زود شناسایی نشوند ممکن است پشه اینها را مورد گزش قرار دهد. این افراد معمولاً به کشور‌هایی همچون مالزی، سنگاپور و تایلند سفر داشته و مبتلا شده به کشور آمده‌اند. ما تا سال ۹۸ پشه آئدس نداشتیم، اما خود بیمار را که وارد کشور شد، شناسایی کردیم. سال ۹۸ پشه آئدس برای اولین‌بار با همین تور مراقبتی در بندر لنگه شناسایی شد، اما ماهیت پشه به گونه‌ای است که با ورود به سرعت تکثیر می‌شود. با اقدامات مراقبتی وفور پشه آنقدر پایین نگه داشته‌شد که ما همه‌گیری بیماری را نداشتیم. مسافر وارد می‌شود، اما به واسطه اینکه پشه وجود نداشته نمی‌توانسته بیماران آلوده را مورد گزش قرار دهد. ما جزو معدود کشور‌هایی بودیم که اول پشه را پیدا کردیم. خیلی از کشور‌ها با اپیدمی مواجه می‌شوند و بعد از بررسی متوجه می‌شوند این بیماری دانگ است و از پشه آئدس منتقل می‌شود، بنابراین اپیدمی بیماری دانگ را نداریم، چون از ۱۵ سال پیش این کار را شروع کردیم.
پس حالا چه اتفاقی افتاده که وزارت بهداشت درباره این بیماری هشدار داده و بیمارستان‌ها هم به حالت آماده باش در آمده‌اند؟
اردیبهشت ماه یک تعداد مسافر از هموطنان خودمان در استان فارس به امارات رفته‌بودند. این کشور چندی پیش با سیل و باران زیادی درگیر شد و ظاهراً آنها هم آئدس مهاجم داشتند و بعد از آن وفور پشه بالا رفته و هموطنان ما هم که برای مسافرت رفته‌بودند، متأسفانه مبتلا شدند. این افراد خوشبختانه در سیستم مراقبتی شناسایی شدند و توصیه‌های لازم را دریافت کردند و افراد نیازمند به مراقبت بیشتر بستری شدند و با توجه به آموزشی که به پزشکان داده شده‌بود، اینها شناسایی شدند.
پارسال آلودگی به آئدس را در گیلان داشتیم و اکثر شهرهایش آلوده هستند. تا این لحظه در مازندران یا گرگان و گلستان و البرز یا تهران نداریم و مراقبت‌ها در حال انجام است.
در حال حاضر چند نفر با این بیماری درگیر شده‌اند؟
آخرین آمار ۱۱۱ مبتلا بود و دارند اضافه می‌شوند.
آقای دکتر تجربه دو سال پاندمی کرونا و تبعات تلخ آن نگرانی‌هایی را در میان مردم درباره این بیماری تازه ایجاد کرده‌است. آیا ممکن است تجربه کرونا برای بیماری تب دنگی یا دانگ و دیگر بیماری‌های منتقله از پشه آئدس تکرار شود؟
قطعاً مثل کرونا نخواهد شد. خیلی بعید است پاندمی جهانی داشته‌باشیم. البته ما به بیمارستان‌ها هشدار داده‌ایم تا ظرفیت‌سازی کنند.
علائم بیماری‌های منتقله از پشه آئدس مهاجم چیست؟
در بیماری‌های دانگ، چیکون گونیا و زیکا عموماً بیماران با علائم سرماخوردگی همچون بدن درد، تب شدید، سردرد، درد پشت، علائم ملتهمه چشمی، ضایعات پوستی و در موارد شدید‌تر کبودی پوست بدن و خونریزی کبدی که معمولاً در مراحل انتهایی بیماری است، مراجعه می‌کنند، اما اغلب بیماران کم علامت هستند و شبیه سرماخوردگی، کرونا یا آنفلوآنزا هستند. در ۷۰، ۸۰ درصد موارد افراد به سادگی خوب و نسبت به ویروس ایمن می‌شوند و نیاز به بستری هم ندارند. ممکن است حتی پزشک هم با سرماخوردگی اشتباه بگیرد. کسانی که نقص سیستم ایمنی دارند، خانم‌های باردار، افراد دارای بیماری زمینه‌ای و اطفال ممکن است علائم شدید‌تر و نیاز به بستری داشته‌باشند و تعداد کمتری ممکن است نیاز به مراقبت‌های ویژه پیدا کنند.
آیا این بیماری‌ها با مرگ و میر هم همراه است؟
میزان مرگ در تب دنگی ۵/۲ درصد است. چیکون گونیا هم علائم شبیه همین است، اما بیشتر مفاصل را درگیر التهاب و درد می‌کند و مرگ و میر در آن نادر است، اما درد‌های شدیدی دارند. دارو‌های مسکن روتین را نباید به آنها داد و ممکن است یک سری عوارض ایجاد کند. این بیماری کشنده نیست، اما ناتوان‌کننده است. زیکا هم خفیف‌تر است و مرگ و میر نمی‌دهد. چیکون گونیا و دانگ عموماً از طریق گزش پشه منتقل می‌شوند، اما زیکا از طریق رابطه جنسی و از طریق مادر به جنین هم منتقل می‌شود و می‌تواند منجر به عقب‌ماندگی ذهنی جنین شود.
آقای دکتر آیا امکانات تشخیصی لازم برای تشخیص این بیماری‌ها در کشور موجود است؟
بله، امکانات تشخیص بیماری‌های دانگ، چکون گونیا و تب زرد را در کشور داریم. حتی کیت تشخیص سریع ۲۰ دقیقه‌ای این بیماری‌ها فراهم است. آزمایشگاه پاستور و آزمایشگاه رفرنس بندرعباس در هرمزگان الان قابلیت تشخیص بیماری‌هایی را که به وسیله پشه آئدس مهاجم منتقل می‌شود، دارند و برنامه ما این است که در استان‌های شمالی و جنوبی کشور هم آزمایشگاه‌هایی برپا کنیم و مشکل تشخیصی نداریم.
درمان این بیماری‌ها به چه صورت است و باید با دیدن این علائم چه کرد؟
این بیماری‌ها درمان قطعی ندارند و درمان‌های مراقبتی و حمایتی است، اما باید تحت‌نظر پزشک باشند تا تبشان پایین بیاید و شاخص‌های خونی‌شان کنترل شود، فعلاً درمان اختصاصی در دنیا ندارد.
واکسن چطور؟
در دنیا یک‌سری واکسن‌هایی ساخته شده، اما یک‌سری محدودیت‌هایی دارد. برای ساخت واکسن‌های این بیماری باید یک‌سری بررسی‌های اپیدمولوژیک انجام شود و به یک‌سری از گروه‌های سنی نباید زده نشود؛ بنابراین واکسن بیماری دانگ در دنیا ساخته‌شده، اما به یک‌سری از افراد محدودی زده می‌شود. ما هم با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان به دنبال ساخت واکسن و همچنین ساخت کیت‌های تشخیص سریع هستیم.
راهکار‌های پیشگیری از وفور این پشه‌های آئدس مهاجم و در عمل پیشگیری از بیماری دانگ و سایر بیماری‌های منتقله از این پشه چیست؟
اولاً مهم‌ترین عامل در جلوگیری از استقرار پشه آئدس مهاجم، نا‌امن کردن محل برای زیست پشه است. بهداشت و بهسازی محیط و پاکیزگی محیط‌زیست و پیرامون بسیار مهم است و نباید مانداب داشته‌باشیم. این مهم‌ترین کار برای پیشگیری است.
از سوی دیگر مردم مسافرت‌های غیر‌ضروری به مناطق آلوده در خارج از کشور به خصوص کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس و امارات در رأسش را کنسل کنند. همچنین در صورت سفر لباس مناسب روشن که بدن به خصوص پا‌ها را بپوشاند، از نکات دیگری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. افراد توجه کنند در مناطقی که ساکن هستند، توری محافظ داشته‌باشد. استفاده از قلم‌های ضد پشه هم می‌تواند مؤثر باشد. همچنین در این مناطق کمپ نزنند. نکته بسیار مهم اینکه اگر افراد علائم بیماری را پیدا کردند، اگر وارد کشور شده‌اند تا دو هفته حتماً به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنند و به پزشک بگویند که سابقه سفر به امارات یا مناطقی که درگیر این پشه هستند، داشته‌اند. این برای شناسایی سریع بیماری خیلی مهم است و افرادی که آلوده می‌شوند، چون ویروس داخل خونشان است، پشه با گزش این افراد می‌توانند آلودگی را منتقل کنند. اگر این مسائل رعایت شود، انتقال بومی یا محلی را می‌توانیم نداشته‌باشیم. این بیماری پتانسیل این را دارد که تعداد زیادی افراد را درگیر کند، اما می‌شود با این راهکار‌ها آن را کنترل کرد.
این بیماری‌ها فقط از طریق گزش پشه منتقل می‌شوند یا ممکن است از تنفس و آب دهان و این مسائل نیز مانند کرونا انتقال پیدا کند؟
در دانگ و چیکون گونیا انتقال از طریق پشه است. تنفس، غذا خوردن، زندگی کردن در یک محل نمی‌تواند باعث انتقال بیماری شود، اما در زیکا انتقال از طریق رابطه جنسی و از مادر به جنین هم وجود دارد.
اقدامات پیشگیرانه شما برای مقابله با وفور پشه و فراگیری این بیماری چیست؟
پزشکان آموزش دیده و در فرودگاه‌ها مستقر شده‌اند. دو مدل پشه آئدس مهاجم در کشور وجود دارد. یکی منشأ آفریقایی دارد که با آب و هوای گرم و مرطوب خو گرفته و در مناطق جنوبی کشور وجود دارد. آئدس مهاجمی که در گیلان وجود دارد با آب و هوای معتدل و خنک‌تر زمستان را هم می‌تواند بگذراند. البته این پشه تمام اروپا را گرفته و انتقال محلی هم دارد.
اما باید توجه داشت ماهیت پشه آئدس اینگونه است که در جایی که آب جمع می‌شود، حضور دارد. ما پشه‌های آئدس زیاد داریم، اما آئدس‌هایی که از قدیم هم بوده‌اند، از نوع پشه‌هایی نیستند که بتوانند بیماری را منتقل کنند و ما اینها را نداشتیم. به آئدسی که بیماری دانگ یا تب زرد را ایجاد کند، می‌گوییم آئدس مهاجم. ما در سال ۹۸ این پشه را که از بندر لنگه وارد شد، شناسایی کردیم و تقریباً تمام شهر‌های هرمزگان را درگیر کرد. در حال حاضر هم بوشهر، کنگان، عسلویه، جنوب استان سیستان و بلوچستان، چابهار و کنارک را درگیر کرده‌است. این پشه به شدت تحت‌تأثیر شرایط اقلیمی ارتباط شهر‌ها و کشور‌ها و بهداشت محیط منطقه است و اگر مدیریت پسماند انجام ندهیم، حتی می‌تواند در یک قوطی کنسرو آب جمع شده تخم بگذارد یا در مناطقی که آب ندارند و آب در بشکه‌هایی نگهداری می‌شود که در درست ندارد هم می‌تواند تخم‌گذاری کند و تکثیر شود. در کشور‌های دیگر هم همین است و الان در فرانسه هم به این پشه آلوده شده‌است. ما پیش‌بینی می‌کردیم و تلاش کردیم تا وفور پشه را پایین بیاوریم و بعد بیماران را به سرعت شناسایی کنیم تا در دسترس پشه قرار نگیرند. همچنین آموزش به مردم برای اینکه چگونه محیط‌زیست را پاکیزه نگه دارند. یک ظرف آب زیر گلدان که در آن آب جمع شده یا تایر‌های رها شده که خیلی هم در حاشیه شهر‌ها زیاد است، اینها برای این پشه خیلی جذاب است و پشه رنگ تیره را دوست دارد؛ بنابراین آموزش دادیم و از شهرداری‌ها برای بهسازی محیط کمک خواستیم، چراکه استقرار پشه با تمیزی محیط ارتباط مستقیم دارد.
منبع: روزنامه جوان
